بررسی ها نشان می دهد که دین اسلام در قرن 11 و 12 از طریق بازرگانان و تجار و مهاجرت علمای دینی برای اولین بار از شمال شرق نیجریه فعلی یعنی از طریق مناطق کانم و بورنو وارد کشور نیجریه شده است .

البته از اوایل قرن نهم با گسترش اسلام این مناطق و مسلمانان غرب آفریقا با شبکه‌های اسلامی در سراسر آفریقای شمالی و دریای مدیترانه ، خاورمیانه بطور معمول در ارتباط بوده اند و در این میان زبان عربی که زبان تجارت در آن زمان بود ، نقش مهمی را در توسعه و گسترش دین اسلام در این منطقه بعهده داشته است .

در طول قرن پانزدهم، امپراتوری سونگهای مالی به هاوسالند در شمال نیجریه گسترش یافت و سلسله ای را در در این منطقه به رهبری اسکیا محمد تأسیس کرد . تجارت طلا ، پای مهاجران را از اطراف هاوسالند به شهرهای مرکزی پررونق مانند کانو باز کرد و از این طریق زبان هاوسا در این مناطق به یک امر مهم برای توسعه ادبیات و دانش اسلامی در این منطقه تبدیل شد .

البته با این تحول همچنان اهمیت زبان عربی برای فراگیران دینی و تبادلات بین مسلمانان در مالی، سودان و فراتر از آن به قوت خود باقی بود و جایگاه دوم را در منطقه حفظ می کرد و پایه و اساس آموزش کلاسیک اسلامی را تشکیل می‌داد. در قرن هجدهم، هائوساها و فولانی ها به خوبی با سنت‌ها و جریان‌های فکری اسلامی ارتباط برقرار کردند و منجر به تولید فکر و اندیشه های اسلامی و بومی چشمگیر از شعر گرفته تا زبان‌شناسی در این حوزه شدند .

در قرن نوزدهم، عثمان دان فودیو بنیانگذار خلافت سوکوتو (1804-1903)، یک جهاد و حرکت اصلاح‌طلبانه را در حوزه تقریب و تلفیق‌گرایی مذهبی رهبری کرد و نفوذ اسلام را در این مناطق بطور گسترده توسعه داد . شایان ذکر است در نیجریه از دان فودیو ، برادرش عبداللهی و پسرش محمد بلو به‌ عنوان رهبران و دانشمندان استثنایی یاد می‌شود و از آنها صدها کتاب از کلام، فقه و عرفان گرفته تا ادبیات برای جامعه مسلمان نیجریه به یادگار مانده است و جنبش علمی به نام «مکتب سوکوتو» نیز در همین راستا قابل ارزیابی است . مکتب سوکوتو از آموزش زنان بشدت حمایت می‌کرد و دختر دان فودیو، نانا اسمائو، یک محقق، مربی و نویسنده برجسته به زبان‌های عربی، هوسا و فولانی از جمله دستاورد های این مکتب بحساب می آید .

در حال حاضر ، سلطان سوکوتو، محمد سعد ابوبکر سوم  وارث این میراث در سوکوتو است  و رهبر معنوی مسلمانان در نیجریه را بعهده دارد.

جمعیت مسلمانان نیجریه همچنان در حال افزایش است. برآوردها حاکی از آن است تقریباً 50 درصد از کل جمعیت 220 میلیونی نیجریه مسلمان هستند و اکثریت آنها سنی مذهب هستند و شامل طیف گسترده ای از دیدگاه های مختلف هستند . فرقه‌های صوفی، جنبش جماعت‌العزالة البدعه وایخامت‌السنه (یا ایزالا) و بوکوحرام در داخل این جمعیت اسلامی و سنی مذهب قرار دارند ، بطوری که جنبش ایزالا و بوکوحرام با فرقه های صوفی در این کشور در مخالفت شدید فکری و اندیشه ای قرار دارند .

برجسته‌ترین فرقه‌های صوفی در نیجریه تیجانیه و قادریه هستند، و نظرسنجی مرکز تحقیقات پیو نشان می دهد که 37 درصد از مسلمانان نیجریه‌ صوفی هستند و تیجانیه ها از کثرت بیشتری نسبت به قادریه برخوردار هستند .

برآوردها حاکی از آن است که 8 الی 15 میلیون نفر در این کشور شیعی مذهب هستند و اکثرا در ایالت های شمال از جمله  سوکوتو و کادونا و کانو مستقر هستند و در این میان تعداد شیعیان لبنانی نیز قابل توجه است ، ولی بطور کلی تاریخ روشن و فعال این گروه در نیجریه متاثر از اندیشه های ناب انقلاب اسلامی ایران است . 

منابع :

https://rpl.hds.harvard.edu/faq/islam-nigeria